ทิฏฺฐนฺติ รูปายตนํ ฯ สุตนฺติ สทฺทายตนํฯ มุตนฺติ ปตฺวา คเหตพฺพโต คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนญฺจฯ วิญฺญาตนฺติ อวสิฏฺฐํ ธมฺมารมฺมณปริยาปนฺนรูปํฯ ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํฯ ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํฯ วิตกฺกิตํ วิจาริตนฺติ วิตกฺกนวเสน อนุมชฺชนวเสน จ อาลมฺพิตํฯ มนสานุจินฺติตนฺติ จิตฺเตน อนุ อนุ จินฺติตํฯ อยํ สเทวเก…เป.… อนิสฺสิเตน จิตฺเตน น ญายติ ฌายนฺโตติ อยํ ขีณาสโว ผลสมาปตฺติฌาเนน ฌายนฺโต ปุพฺเพว ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสยานํ สุฏฺฐุ ปหีนตฺตา สเทวเก โลเก…เป.… มนุสฺสาย ยตฺถ กตฺถจิปิ อนิสฺสิเตน จิตฺเตน ฌายติ นามฯ ตโต เอว โลเก เกนจิปิ น ญายติ ‘‘อยํ อิทํ นาม นิสฺสาย ฌายตี’’ติฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘นโม เต ปุริสาชญฺญ, นโม เต ปุริสุตฺตม;

ยสฺส เต นาภิชานาม, กิํ ตฺวํ นิสฺสาย ฌายสี’’ติฯ (เนตฺติ. 104);

อิทานิ ขีณาสวจิตฺตสฺส กตฺถจิปิ อนิสฺสิตภาวํ โคธิกสุตฺเตน (สํ. นิ. 1.159) วกฺกลิสุตฺเตน (สํ. นิ. 3.87) จ วิภาเวตุํ ‘‘ยถา มาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วิญฺญาณํ สมนฺเวสนฺโตติ ปรินิพฺพานโต อุทฺธํ วิญฺญาณํ ปริเยสนฺโตฯ ‘‘ปปญฺจาตีโต’’ติอาทินา อทสฺสนสฺส การณมาหฯ อนิสฺสิตจิตฺตา น ญายนฺติ ฌายมานาติ น เกวลํ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ขีณาสวสฺส จิตฺตคติํ มาราทโย น ชานนฺติ, อปิ จ โข สอุปาทิเสสายปิ นิพฺพานธาตุยา ตสฺส ตํ น ชานนฺตีติ อตฺโถฯ อยํ เทสนาสนฺธีติ โคธิกสุตฺตวกฺกลิสุตฺตานํ วิย สุตฺตนฺตานํ อญฺญมญฺญอตฺถสํสนฺทนา เทสนาสนฺธิ นามฯ

นิทฺเทสสนฺธีติ นิทฺเทสสฺส สนฺธิ นิทฺเทสสนฺธิ, นิทฺเทเสน วา สนฺธิ นิทฺเทสสนฺธิฯ ปุริเมน สุตฺตสฺส นิทฺเทเสน ตสฺเสว ปจฺฉิมสฺส นิทฺเทสสฺส, ปจฺฉิเมน วา ปุริมสฺส สมฺพนฺธนนฺติ อตฺโถฯ ตํ ทสฺเสตุํ ยสฺมา ภควา เยภุยฺเยน ปฐมํ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา ปจฺฉา วิวฏฺฏํ ทสฺเสติ, ตสฺมา ‘‘นิสฺสิตจิตฺตา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ นิสฺสิตํ จิตฺตํ เอเตสนฺติ นิสฺสิตจิตฺตา, ปุคฺคลา, นิทฺทิสิตพฺพา ปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนายาติ อธิปฺปาโยฯ ธมฺมาธิฏฺฐานาย ปน นิสฺสิตํ จิตฺตํ เอตฺถาติ นิสฺสิตจิตฺตา, นิสฺสิตจิตฺตวนฺโต ตณฺหาทิฏฺฐินิสฺสยวเสน ปวตฺตา สุตฺตปเทสาฯ เสสเมตฺถ สพฺพํ ปากฏเมวฯ

จตุพฺยูหหารวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อาวฏฺฏหารวิภงฺควณฺณนา